Na
Millenium People,
Super-Cannes en
Running Wild is
Cocaine Nights al het vierde boek dat ik deze maand van Ballard heb gelezen. En buiten het feit dat hij één van de weinige schrijvers is die je werkelijk in een boek kan zuigen, moet ik vooral één ding besluiten: ik word er niet vrolijker van.
En voor één keer is dat niet vanuit een pessimistisch perspectief (waar gaat het toch naar toe etc...) dat ik dat schrijf. Het is meer uit een buikgevoel dat je die donkere kant die hij met chirurgische precisie ontleedt ook bij jezelf ontwaart. Zelden heb ik me zo kunnen identificeren met de hoofdpersonages als in deze vier boeken van Ballard. Niet omdat dat ik zou doen wat zij doen, maar omdat je je als exponent van de West-Europese levenswijze in die post-moderne neuroses en de daaraan gekoppelde immoraliteit zo goed kan inleven. Je leest de korte inhoud op de achterflap en je weet dat het (in minder of meerdere mate) fout gaat aflopen met de hoofdpersoon (de hoofdpersonen zijn altijd mannen, de vrouwen zijn de slachtoffers, maar hebben het altijd veel sneller begrepen). Maar toch ga je volledig in die gedachtengang mee, je laat je, als in een draaikolk, vrijwillig mee naar dat punt voeren waar je weet dat het ademen ophoudt, de moraliteit nog slechts een vage nachtmerrie is, en waar je plots beseft dat je veel te ver gegaan bent. En zelfs dan wil je niet van het besluit afstappen dat het desondanks misschien toch wel de moeite waard was.
"Politics is over (...) it doesn't touch the public imagination any longer. Religions emerged too early in human evolution - they set up symbols that people took literally, and they're as dead as totem poles. Religions should have come later, when the human race begins to near its end. Sadly, crime is the only other spur that rouses us. We're fascinated by that "other world" where everything is possible."
Zo gaat het altijd bij Ballard. Zet een schijnbaar tevreden, financieel welgestelde, in het sociale weefsel perfecte ingepaste X die verveeld, onvervuld of gefrustreerd is bij een Y die hem (weer die hem, maar laten we er toch maar vanuit gaan dat die karakteristieken niet enkel mannelijk meer zijn, hoewel ze dat misschien oorspronkelijk wel waren) voorstelt aan misdaad, illegale sex, drugsgebruik, geweld en wat weet ik nog en Y heeft het gevoel dat hij openbloeit én tegelijk de touwtjes nog in handen heeft. Dat laatste kan natuurlijk nooit waar zijn. Zoals Aristoteles al zei: Als niet A dan B, maar niet A én B.
En dat is natuurlijk het grote gevaar voor onze onmiddellijke toekomst. Neem figuren als Fortuyn, Bush, Dewinter en Bin Laden. Ze proberen de mensen ervan te overtuigen (en dat lijkt hen voorlopig toch aardig te lukken) dat een beetje agressie, een beetje trots, een beetje geweld, een beetje dood, de zaken even dat kleine zetje geeft waardoor we ons weer zeker van onszelf gaan voelen. Daarna komt het dan allemaal wel terug in orde. Eerst even de irrationele teugels laten vieren en dan daarna de teugels via de ratio terug strak trekken.
Maar zo werkt het natuurlijk niet. Het probleem is uiteraard - en dat beseft Ballard al heel lang en probeert hij ons nu al sinds Crash Diets te maken - dat vanaf het moment dat je die irrationele machine in gang hebt gezet, deze met geen wil van de wereld onmiddellijk meer te stoppen is.
En zulke gedachtengang zit blijkbaar in onze genetische opmaak ingebakken. In Europa is het de laatste zestig jaar al twee keer voorgevallen (Nazi-Duitsland en Joegoslavië) en toch blijven we op een of andere manier er altijd weer opnieuw van uitgaan dat het ons nooit meer zal overkomen. Want wij zijn toch tevreden, de buiken zitten vol, de feestdagen komen eraan, kijk eens hoe we consumeren: wij zijn toch ge-luk-kig maaaan!
Blijkbaar dan toch niet zo gelukkig? Moet je alleen maar België en Nederland zien sinds Fortuyn en de moord op Van Gogh. Politici beginnen als vanzelf racistische en fascistische taal uit te spuwen alsof ze nooit anders gedaan hebben, halen vergeten wetten vanonder het stof want het ethische reveil is nu wel echt nakend; enkelingen nemen prompt de toorts op en steken een schooltje of een moskee in brand alsof ze er al een tijdje op zaten te broeden: eindelijk kunnen we nog eens het achterste van onze tong laten zien, eindelijk nog eens might and right, law and order, brood en spelen, eindelijk de coma van de reality shows van ons afgeschud, eindelijk nog eens een formidabele tegenstander, eindelijk kunnen we nog eens ten strijde trekken tegen iets of iemand. Fuck the economy, let's go to war!
